KIEDYŚ I DZIŚ – SYNAGOGA NA PRADZE (JAGIELLOŃSKA 28)

3
1653

Całe dzieciństwo mieszkałam na Starej Pradze, w okolicach ulicy Kępnej. Chodząc na spacery do Parku Praskiego za każdym razem mijałam przedszkolny plac zabaw, który znajdował się przy Teatrze Baj. I zawsze jako dziecko zastanawiałam się skąd na tym płaskim terenie przedszkola wzięła się mała górka, którą dzieci zimą wykorzystywały do zjeżdżania na sankach. Dzisiaj odkrywam przed Wami historię tej małej górki z przedszkolnego placu zabaw.

Stara Praga miała to szczęście, że większość miejsc zachowała swój przedwojenny wygląd – oczywiście budynki się postarzały i mocno zniszczyły, ale stosunkowo rzadko, jak na Warszawę trafiamy na miejsce, które trudno poznać na przedwojennych zdjęciach. Jednym z takich miejsc jest róg ulicy Jagiellońskiej i ks. I. Kłopotowskiego (dokładny adres to Jagiellońska 28) – teren, który bardzo zmienił się w stosunku do tego jak wyglądał przed wojną.

Spróbujcie cofnąć się w myślach o 100 lat. Wyobraźcie sobie Starą Pragę z 1917 roku. Gwarną ulicę Targową, stragany na Bazarze Różyckiego i tłumy ludzi, odwiedzające te okolice w dni handlowe. A wśród tych ludzi bardzo dużo Żydów – tak, okolice Targowej były drugą (po lewobrzeżnych Nalewkach) warszawską enklawą żydowską. Na okolicznych ulicach Żydzi budowali kamienice, sklepy oraz domy modlitwy (tych ostatnich było w okolicy aż 38). Według różnych danych stanowili przed wojną około 20-40% ludności zamieszkującej Pragę. Dla tak dużej społeczności konieczne było wybudowanie synagogi – i taka stanęła już w 1836 roku na rogu ulic Jagiellońskiej (przed wojną ul. Petersburskiej) i ks. I. Kłopotowskiego (kiedyś ul. Szerokiej). Synagoga była nietypowa – zbudowana została na planie okręgu i dzięki niestandardowej architekturze stała się jednym z najbardziej charakterystycznych przedwojennych, praskich budynków.

Polecamy:

Rys. Synagoga od strony ul. ks. I. Kłopotowskiego (dawnej ulicy Szerokiej), początek XX wieku

Fot. Wnętrze synagogi praskiej, okres II wojny światowej (źródło Żydowski Instytut Historyczny)

W czasie wojny, po przesiedleniu Żydów do getta na lewym brzegu Wisły, Niemcy urządzili w budynku synagogi odwszalnię. Choć zdewastowana i wypalona, to synagoga przetrwała wojnę i stała w tym miejscu do początku lat 60. Wtedy podjęto decyzję, by zaniedbany i nieużywany budynek wyburzyć.

Fot. Synagoga praska ok. 1953 roku (źródło Wirtualny Sztetl)

Na pustym placu stworzono plac zabaw dla pobliskiego przedszkola. Górka – to pozostałość po synagodze – została usypana z jej gruzów (w 2002 roku archeolodzy przekopali kawałek górki i znaleźli w niej m.in. fragmenty posadzki).

Fot. Górka usypana z części gruzów synagogi

Do dzisiaj oprócz górki pozostał jeszcze jeden element  będący świadkiem historii Żydów na Pradze – zwróćcie uwagę na ogrodzenie przedszkola – jest oryginalne, kiedyś służyło jako ogrodzenie synagogi.

Fot. Ogrodzenie przedszkola przy ul. Jagiellońskiej 28 – oryginalne ogrodzenie dawnej synagogi

Mimo, że budynku nie ma w tym miejscu od prawie sześćdziesięciu lat, to jakiś czas temu powrócił pomysł odbudowy synagogi – jej zrekonstruowane wnętrza miały zostać przeznaczone dla instytucji kulturalnych. Pomysł w wyniku sporów Miasta z Gminą Wyznaniową Żydowską upadł. W międzyczasie zmieniły się też plany zabudowy dla tego terenu, plany odbudowy już raczej nie zostaną więc zrealizowane.

W okolicy do dzisiaj zachowało się jednak kilka dawnych budynków żydowskich – dwa z nich tuż obok przedszkolnego placu zabaw. By obejrzeć pierwszy przejdźcie się ulicą ks. I. Kłopotowskiego, kilkanaście metrów w stronę Targowej – po lewej stronie zobaczycie tam budynek z czerwonej cegły – dzisiaj to Liceum im. J. Kuronia, a kiedyś żydowska mykwa – czyli rytualna łaźnia przeznaczona dla ortodoksyjnych Żydów. Drugi pożydowski budynek znajdziecie idąc ulicą Jagiellońską, w stronę Parku Praskiego – ogromny gmach mieszczący dzisiaj Teatr Baj, to niegdysiejsza ochronka i szkoła dla dzieci.

Fot. Budynek Teatru Baj – dawny Gmach Wychowawczy Warszawskiej Gminy Starozakonnych

Ale o obydwu budynkach, już w innej historii z cyklu „Kiedyś i Dziś”…

Fot. Róg Jagiellońskiej i ks. I. Kłopotowskiego w 1940 i 2017 roku.

 

Archiwalne zdjęcia synagogi pochodzą z następujących źródeł: Wirtualny Sztetl, Żydowski Instytut Historyczny, Fotopolska.

Uważasz, że to, co robimy jest wartościowe? Chcesz więcej?
Bardzo się cieszymy, bo robimy to właśnie dla Ciebie. Możemy powiadamiać Cię o nowościach na blogu. Żadnego spamu ani lania wody. Tylko najciekawsze artykuły z danego tygodnia. 
Twój adres email jest u nas bezpieczny, a z listy powiadomień możesz się wypisać w każdej chwili.

3 KOMENTARZE

  1. Witam Serdecznie
    Poszukuję domu nad sierotami( (domu dziecka prowadzonego przez zakonników) w latach 1922 – 1929 przy ul. Jagielońskiej w Warszawie, w którym przebywał mój Ojciec po wojnie 1914 – 1918.

  2. Pani Aniu, dziękuję za ciekawy tekst. Ja też urodziłem się na Pradze, na ul. Ząbkowskiej. Chodziłem z babcią do PDT-u, musiałem więc przechodzić koło ruin synagogi- jestem rocznik 1953, tak więc musiałem tamtędy chdzić, gdy synagoga jeszcze istniała. Pamiętam Pedet, dom dla weteranów z 1863 r., kościół, a nie pamiętam synagogi. Pamięć bywa czasami zwodnicza. Pozdrawiam, Jacek

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Please enter your name here